شرکت های تجاری،دارای شخصیت حقوقی هستند.شرکت به عنوان یک شخص حقوقی،می تواند دارای کلیه حقوق و تکالیفی شود که قانون برای افراد قایل است.
ثبت افزایش سرمایه شرکت مگر حقوق و تکالیفی که بالطبیعه،فقط انسان به عنوان یک شخص حقیقی می تواند دارای آن ها باشد.
شرکت های تجارتی یا شرکت های بازرگانی هفت نوعند:
شرکت سهامی عام،شرکت سهامی خاص،شرکت با مسوولیت محدود،شرکت تضامنی،شرکت نسبی،شرکت مختلط غیرسهامی و شرکت مختلط سهامی
مبحث اول: تشکیل شرکت سهامی خاص
شرکت سهامی خاص شرکتی است که تمام سرمایه آن منحصراَ به وسیله موسسین تامین می شود. (برخلاف شرکت سهامی عام که قسمتی از سرمایه آن به وسیله موسسین و قسمتی دیگر از طریق فروش سهام به مردم تامین می گردد)تعداد سهامداران شرکت سهامی خاص نباید کمتر از سه نفر باشد.
سرمایه شرکت سهامی خاص،در موقع تاسیس یا بعداَ هیچ وقت نباید از یک میلیون ریال کمتر باشد.در موقع تاسیس،موسسین باید لااقل سی و پنج درصد آن را نقداَ در حسابی که به نام شرکت در شرف تاسیس و در نزد بانک،افتتاح می کنند واریز نمایند و پرداخت بقیه را تعهد کنند.تمام یا قسمتی از سرمایه می تواند غیرنقد باشد که در این صورت باید کلیه سرمایه غیرنقدی تادیه گردد.از بند دو ماده 20 لایحه اصلاح قانون تجارت چنین مستفاد می شود که هرگاه سرمایه گذاری یکی از موسسین تماماَ غیرنقد نباشد،قسمت نقدی آن باید حداقل بالغ بر سی و پنج درصد از سرمایه وی باشد.
در شرکت سهامی خاص،تشکیل مجمع موسس،برخلاف شرکت سهامی عام الزامی نیست.ولی مانند شرکت مزبور،آورده های غیرنقد باید طبق نظر کارشناس رسمی وزارت دادگستری ارزیابی شود و نمی توان آن ها را به مبلغی بیش از ارزیابی کارشناس مذکور قبول کرد.
برای تشکیل شرکت سهامی خاص؛موسسین باید امور ذیل را انجام دهند.
_تامین سرمایه شرکت (سرمایه ی شرکت سهامی خاص نباید کمتر از یک میلیون ریال باشد)
_تهیه اساسنامه که باید به امضای کلیه سهامداران برسد.
_تعیین روزنامه کثیرالانتشاری که هر گونه آگهی و اطلاعیه راجع به شرکت تا تشکیل اولین مجمع عمومی عادی،در آن منتشر خواهد شد.
_انتخاب اولین مدیران و بازرس یا بازرسان شرکت(اصلی و علی البدل)،که باید در صورتجلسه ای قید و به امضای کلیه سهامداران برسد.توضیح این که مدیران و بازرس یا بازرسان بعدی به وسیله مجمع عمومی عادی شرکت انتخاب خواهند شد.مدیران بازرس یا بازرسان انتخاب شده،باید کتباَ قبول سمت نمایند.قبول سمت به خودی خود،دلیل بر این است که اشخاص مزبور با علم به تکالیف و مسوولیت های سمت خود،عهده دار آن گردیده اند.از این تاریخ شرکت سهامی خاص تشکیل شده محسوب می شود.
مطالب اساسنامه:
اساسنامه مهم ترین رکن شرکت سهامی است.در واقع چارچوب روابط و تقسیم منافع و زیان و نحوه اداره شرکت را اساسنامه معین می کند.همچنین اساسنامه تابع نظر موسسین و اکثریت دارندگان سهام است و به خاطر اهمیت آن،قانون موارد الزام آوری را در آن شرط نموده است.اساسنامه باید حاوی نکات و موارد ذیل باشد:
نام شرکت-موضوع فعالیت شرکت به طور مشخص و منجز-مدت شرکت-مرکز اصلی شرکت-مبلغ سرمایه شرکت و تعیین مقدار نقد و غیر نقد آن به طور تفکیک-تعداد سهام و مشخص نمودن تعداد سهام بی نام و با نام و مبلغ اسمی آن-تعداد سهام ممتازه و امتیازات آن سهام(در صورتی که ایجاد سهام ممتازه مورد نظر باشد).-نحوه انتقال سهام بانام-طریقه انتقال سهام بانام-طریقه تبدیل سهام با نام به سهام بی نام و بالعکس-در صورت پیش بینی امکان صدور اوراق قرضه،ذکر شرایط و ترتیبات آن-شرایط و ترتیب افزایش و کاهش سرمایه-مواقع و ترتیب دعوت مجامع عمومی-مقررات راجع به حد نصاب لازم جهت تشکیل مجامع عمومی،ترتیب اداره آن ها،نحوه اخذ رای و اکثریت لازم برای اعتبار تصمیمات آنان و وظایف آن ها-نحوه انتخاب مدیران،مدت تصدی آن ها،چگونگی عزل و شرح وظایف آن ها-چگونگی تعیین بازرس یا بازرسین و مدت ماموریت آن ها-مشخص نمودن آغاز و پایان سال مالی و نحوه و موعد تنظیم ترازنامه و حساب سود و زیان و چگونگی تقسیم آن-نحوه انحلال و چگونگی تصفیه امور آن
مطالب اظهارنامه
اظهارنامه ای که موسسین برای تاسیس شرکت تکمیل می کنند،باید با قید تاریخ به امضای کلیه آن ها رسیده و مطالب ذیل در آن ذکر شده باشد:
-نام شرکت
-هویت کامل موسسین و اقامتگاه آن ها
-موضوع شرکت
-مبلغ سرمایه شرکت و تعیین مقدار نقد و غیر نقد به تفکیک
-تعداد سهام بانام و بی نام و مبلغ اسمی آن ها و در صورتی که سهام ممتاز مورد نظر باشد،تعیین تعداد و خصوصیات و امتیازات این گونه سهام
-میزان تعهد هر یک از موسسین و مبلغی که پرداخت کرده اند همراه با شماره حساب و نام بانکی که وجوه پرداختی در آن واریز شده است.همچنین،در خصوص آورده غیر نقد،اوصاف و مشخصات و ارزش آن،به نحوی که بتوان از کم و کیف آورده غیر نقد اطلاع حاصل نمود.
-مرکز اصلی شرکت
-مدت شرکت(ماده 57 ل.ا.ق.ت)
مبحث دوم:تشکیل شرکت سهامی عام
شرکت سهامی عام،شرکتی است که در آن قسمتی از سرمایه به وسیله موسسین و قسمتی دیگر طریق فروش سهام به مردم تامین می شود.در خصوص تعداد سهامداران این نوع شرکت،هر چند ماده 3 لایحه اصلاح قانون تجارت می گوید که تعداد سهامداران نباید از سه نفر کمتر باشد،ولی از آن جا که به تصریح ماده 107 لایحه مزبور،عده اعضای هیات مدیره شرکت سهامی عام،نباید از پنج نفر کمتر باشد،بنابراین تعداد سهامداران شرکت سهامی عام،حداقل باید پنج نفر باشد.در غیر این صورت،تعیین هیات مدیره که وجوه آن برای ثبت شرکت لازم است،ممکن نخواهد شد.چون لایحه مزبور تصریحی بر این که بازرسان باید از بین سهامداران شرکت انتخاب می شوند و لذا می توان آن ها را از بین افراد غیرسهامدار انتخاب کرد،پس می توان وجود آن ها را در تعداد حداقل مذکور سهامداران لازم برای تشکیل شرکت،منظور نکرد.یادآوری می شود که سرمایه شرکت سهامی عام نباید از پنج میلیون ریال کمتر باشد.
اقدامات موسسین:
_برای تاسیس شرکت سهامی لازم است که موسسین برای اموری که شرکت در آن زمینه فعالیت خواهد کرد و در اساسنامه به عنوان " موضوع شرکت " قید خواهد شد،از مراجع ذیربط یا اتحادیه صنفی،مجوز یا پروانه کسب دریافت دارند.در غیر این صورت،مراجع ثبت از ثبت شرکت خودداری خواهد کرد و باید برای نام شرکت،همان طور که در مقالات قبلی بیان شد،از مرجع ثبت نظر موافق دریافت دارند.
_موسسین باید اقلاَ بیست درصد سرمایه شرکت را خود تعهد کنند و لااقل سی و پنج درصد مبلغی را تعهد کرده اند،در حسابی به نام "شرکت در شرف تاسیس" که در نزد یکی از بانک ها افتتاح می کنند،واریز نمایند.پس از تهیه طرح اساسنامه شرکت و طرح اعلامیه پذیره نویسی سهام،آن ها را همراه اظهارنامه ای که تکمیل خواهند کرد،در تهران به " اداره ثبت شرکت ها و مالکیت صنعتی" و در خارج از تهران در محل هایی که اداره مزبور دایر است به آن اداره و در محل هایی که این اداره دایر نیست به " اداره ثبت اسناد و املاک" تسلیم نمایند.
_هر گاه قسمتی از تعهد موسسین به صورت غیرنقد باشد،لازم است که عین آن یا مدارک مالکیت آن را در همان بانکی که برای پرداخت مبلغ نقدی،حساب باز کرده اند،بسپارند و گواهی بانک را که در این خصوص صادر می کند،به همراه سایر ضمائم اظهارنامه،به مرجع ثبت فوق الاشعار تسلیم نمایند.مرجع ثبت شرکت،پس از بررسی اظهارنامه و ضمائم و تطبیق مندرجات آن ها با قانون،اجازه انتشار اعلامیه پذیره نویسی را صادر خواهد کرد.تعهد موسسین می تواند به صورت غیرنقد باشد.در شرکت سهامی عام این نوع تعهد در سرمایه گذاری اختصاص به موسسین دارد و پذیره نویسان نمی توانند سرمایه گذاری به صورت غیرنقدی داشته باشند.این امر از ماده 76 و تبصره ماده 6 لایحه قانون تجارت مستفاد می شود.
مبحث سوم:تشکیل شرکت با مسوولیت محدود
قانون تجارت،شرکت با مسوولیت محدود را چنین تعریف می کند:
شرکت با مسئولیت محدود شرکتی است که بین دو یا چند نفر برای امور تجارتی تشکیل شده و هر یک از شرکا بدون اینکه سرمایه به سهام یا قطعات سهام تقسیم شده باشد،فقط تا میزان سرمایه خود در شرکت مسئول قروض و تعهدات شرکت است.
طبق ماده 96 قانون تجارت"شرکت با مسوولیت محدود،وقتی تشکیل می شود که تمام سرمایه نقدی تادیه و سهم الشرکه غیرنقدی نیز تقویم و تسلیم شده باشد".همان طور که معلوم است از این ماده مستفاد می شود که آورده های شرکاء به شرکت با مسوولیت محدود می تواند نقد یا غیرنقد باشد.
مسوولیت تضامنی داشتن شرکاء دارای این اثر است که هرگاه شرکت منحل شود و دارایی آن کافی برای پرداخت بدهی های خود نباشد،هرکدام از شرکاء به تنهایی،به نسبت قیمتی که در حین تشکیل شرکت برای سهم الشرکه های نقدی معین گردیده،مسوول پرداخت بدهی های پرداخت نشده شرکت خواهد بود.بنابراین اگر،مثلاَ قیمتی که برای سهم الشرکه های غیرنقدی تعیین شده معادل ثلث کل سرمایه شرکت باشد،مسوولیت تضامنی شرکاء،نسبت به یک سوم بدهی های باقی مانده شرکت خواهد بود.در این حالت طلبکاران شرکت می توانند فقط برای وصول یک سوم طلب باقی مانده،به شرکاء مراجعه و آن را از دارایی شخصی آن ها وصول کنند.
از آنجا که در شرکت با مسولیت محدود شرکاء هیچگونه مسوولیتی در برابر بدهی های شرکت ندارند،باید گفت که قانون برای حفظ حقوق اشخاص ثالث،در مورد سهم الشرکه های غیرنقدی،از قاعده کلی عدم مسوولیت شرکاء عدول کرده و به شرح فوق برای آن ها مسوولیت نه مسوولیت عادی،بلکه مسوولیت تضامنی مقرر داشته است.
در ارتباط با سهم الشرکه های غیرنقدی،لازم است اضافه شود که اشخاص زیر کلاهبردار محسوب می شوند:
-موسسین و مدیرانی که برخلاف واقع،پرداخت تمام سهم الشرکه نقدی و تقویم و تسلیم سهم الشرکه غیرنقدی را در اوراق و اسنادی که باید برای ثبت شرکت بدهند،اظهار کرده باشند.
-کسانی که به وسایل متقلبانه،سهم الشرکه غیر نقدی را بیش از قیمت واقعی آن تقویم کرده باشند.
-منظور از کلاهبردار محسوب شدن،این است که عمل اشخاص مزبور" در حکم کلاهبرداری" بوده و به مجازات کلاهبردار محکوم خواهند شد.
در بیان اخیر قانون،"کسانی که..."جنبه عام دارد،لذا می توان گفت که بیان مزبور،علاوه بر موسسین شرکت و مدیران مربوط،شامل کارشناسایی نیز می شود که متقلبانه یعنی با سوء نیت،سهم الشرکه غیرنقدی را بیش از قیمت واقعی آن،قیمت گذاری نمایند.بنابراین این قبیل کارشناسان نیز کلاهبردار محسوب شده و از این لحاظ قابل تعقیب خواهند بود.
شرکت نامه و اساسنامه شرکت با مسئولیت محدود:
تنظیم شرکت نامه بین شرکاء الزامی است،علاوه بر آن شرکت با مسئولیت محدود باید دارای اساسنامه باشد. در شرکتنامه باید صراحتاَ قید شده باشد که سهم الشرکه های غیر نقدی هر کدام به چه میزان تقویم شده است.
به موجب قانون ثبت اسناد و املاک،ثبت شرکتنامه اجباری است و نیز طبق نظامنامه مزبور،تشکیل شرکت تجارتی باید به موجب سند رسمی باشد.معمول این است که موسسین شرکتنامه را بدواَ بین خود به صورت سند عادی تنظیم می کنند و سپس برگه ای را که بالای آن عبارت"شرکت نامه رسمی"قید گردیده،از مرجع ثبت دریافت و پس از تکمیل به همراه سایر مدارک،به مرجع مزبور تسلیم می نمایند. در شرکت نامه باید صراحتاَ قید شده باشد که سهم الشرکه های غیرنقدی هر کدام به چه میزان تقویم شده است.شرکا،نسبت به قیمتی که در حین تشکیل شرکت برای سهم الشرکه های غیر نقدی معین شده در مقابل اشخاص ثالث مسئولیت تضامنی دارند.مرور زمان دعاوی ناشی از مقررات فوق،ده سال از تاریخ تشکیل شرکت است.
شرکت با مسئولیت محدود علاوه بر شرکتنامه ،باید دارای اساسنامه نیز باشد. اساسنامه حاوی مقررات و طریقه عمل و سرمایه و موضوع و مدت شرکت بوده و مبین مقررات راجع به مجامع عمومی و اختیارات و وظایف مدیران،اکثریت لازم برای تصمیم گیری شرکا و میزان حق رای و بهره وری آن ها از سود شرکت و غیره می باشد و در واقع قراردادی است که چگونگی اداره شرکت در آن مشخص شده و روابط بین شرکاء و مدیران و شرکاء تابع آن می باشد.
می توان در اساسنامه قید کرد که سرمایه اولیه شرکت به وسیله پرداخت مبالغی به اقساط بعدی از طرف شرکا با قبول شریک جدید افزایش یافته یا به واسطه برداشت از سرمایه تقلیل یابد.در این صورت لازم است که در اساسنامه حداقلی که تا آن میزان می توان سرمایه اولیه را تقلیل داد،صراحتاَ معین شود.کمتر از یک دهم سرمایه اولیه شرکت را حداقل قرار دادن ممنوع است.
مبحث چهارم:تشکیل شرکت تضامنی و شرکت نسبی
شرکت تضامنی و شرکت نسبی،از شرکت های شخص محسوب می شوند.زیرا در آن ها شخص شرکاء،شهرت و اعتبار و دارایی آن ها،مورد توجه بوده و در وضع و اعتبار شرکت موثر می باشد.
در قانون تجارت،مقررات راجع به شرکت تضامنی و شرکت نسبی،غیر از تعریف و مسوولیت شرکاء،یکسان و مشترک است.به همین علت هر دو آن ها با هم در همین مبحث قرار می گیرد:
تعریف شرکت تضامنی:
به موجب قانون تجارت،"شرکت تضامنی شرکتی است که در تحت اسم مخصوص برای امور تجارتی،بین دو یا چند نفر با مسوولیت تضامنی تشکیل می شود.اگر دارایی شرکت برای تادیه تمام قروض کافی نباشد،هر یک از شرکاء مسوول پرداخت تمام قروض شرکت است.هر قراردادی که بین شرکاء بر خلاف این،ترتیب داده شده باشد در مقابل اشخاص ثالث کان لم یکن خواهد بود.
شرکت تضامنی باید اسم معینی داشته باشد.موضوع آن باید از امور تجاری باشد.برای تشکیل آن وجود حداقل دو شریک لازم است.هر یک از شرکاء به تنهایی،صرف نظر از مقدار سرمایه ای که در شرکت دارد،مسوول پرداخت بدهی های شرکت است.
تعریف شرکت نسبی:
طبق قانون تجارت،"شرکت نسبی شرکتی است که برای امور تجاری در تحت اسم مخصوص بین دو یا چند نفر تشکیل و مسوولیت هر یک از شرکاء،به نسبت سرمایه ایست که در شرکت گذاشته است".
بنا به تعریف مزبور،شرکت نسبی نیز مانند شرکت تضامنی،اسم معینی داشته و موضوع آن باید امور تجارتی باشد.برای تشکیل آن،وجود حداقل دو شریک لازم است.
تشکیل شرکت تضامنی و نسبی:
در شرکت تضامنی و شرکت نسبی،آورده شرکاء ممکن است نقد یا غیرنقد باشد و شرکت وقتی تشکیل می شود که تمام سرمایه نقدی،تادیه و سهم الشرکه غیرنقدی،تقویم و تسلیم شده باشد و لازم است که سهم الشرکه های غیرنقدی،قبلاَ به تراضی تمام شرکاء تقویم شود.همان طور که در مقالات پیشین راجع به ثبت شرکت تضامنی و شرکت نسبی بیان شد،برای ثبت شرکت تضامنی و شرکت نسبی،لازم است که نوشته ای به امضای مدیر یا مدیران شرکت حاکی از پرداخت تمام سرمایه نقدی و تسلیم تمام سهم الشرکه های غیر نقدی با تعیین قیمت سهم الشرکه های مزبور،به مرجع ثبت تسلیم گردد.بنابراین در واقع بدون انجام شدن امور مزبور،ثبت شرکت ممکن نخواهد بود،مگر این که نوشته مدیر یا مدیران خلاف واقع باشد.
هر دو شرکت باید علاوه بر شرکت نامه،دارای اساسنامه نیز باشند.زیرا،اساسنامه یکی از مدارکی است که لازم است جهت ثبت شرکت های مزبور به مرجع ثبت تسلیم شود.قانون تجارت در مقررات مربوط به شرکت تضامنی یا شرکت نسبی تصریحی بر لزوم اساسنامه برای این شرکت ها نمی کند و فقط در ماده 137 که جزو مقررات مزبور است،از اساسنامه نام می برد.
اضافه می شود که می توان در اساسنامه قید نمود که سرمایه اولیه شرکت به وسیله پرداخت مبالغی به اقساط بعدی از طرف شرکاء یا قبول شریک جدید،افزایش یافته یا به واسطه برداشت از سرمایه تقلیل یابد،که در این صورت لازم است که در اساسنامه،حداقلی که تا آن میزان می توان سرمایه اولیه را تقلیل داد،صراحتاَ معین شود.کمتر از یک دهم سرمایه اولیه شرکت را حداقل قرار دادن،ممنوع است.
معمولاَ موسسین،بدواَ شرکت نامه را به صورت سند عادی بین خود تنظیم و امضاء می کنند و سپس برگه ای را به نام "شرکت نامه رسمی"، از مرجع ثبت شرکت دریافت و پس از تکمیل،به همراه سایر مدارک مزبور به مرجع مذکور تسلیم می نمایند.شرکت نامه را مرجع ثبت در دفتر مخصوصی ثبت می کند.این دفتر جانشین دفتر ثبت سند دفترخانه اسناد رسمی است و با ثبت در آن،شرکت نامه رسمی می شود.زیرا طبق آیین نامه مربوط"اداره ثبت شرکت ها در تهران و دوایر ثبت شرکت ها در شهرستان ها،در ثبت شرکت نامه،قائم مقام دفتر خانه های رسمی می باشند".
مبحث پنجم:تشکیل شرکت مختلط غیر سهامی
تعریف شرکت:
شرکت مختلط غیرسهامی شرکتی است که برای امور تجارتی در تحت اسم مخصوصی،بین یک یا چند نفر شریک ضامن و یک یا چند نفر شریک با مسوولیت محدود،بدون انتشار سهام تشکیل می شود".
در شرکت مختلط غیر سهامی،دو نوع شریک وجود دارد:شریک ضامن و شریک با مسوولیت محدود.برای تشکیل شرکت وجود حداقل یک شریک ضامن و یک شریک با مسوولیت محدود لازم است.شرکت باید برای انجام امور تجاری تشکیل شود و موضوع آن نمی تواند امور غیر تجاری مثلاَ خرید و فروش آپارتمان باشد.سرمایه به سهام تقسیم نمی شود.
تشکیل شرکت مختلط غیر سهامی:
تنظیم شرکت نامه بین شرکاء الزامی است و با شرایطی که درباره تنظیم شرکت نامه شرکت های دیگر گفتیم،تهیه می گردد.شرکت مختلط غیرسهامی،باید اساسنامه نیز داشته باشد.روابط بین شرکاء با رعایت مقررات مربوط به این شرکت تابع شرکت نامه و اساسنامه خواهد بود.
شریک با مسوولیت محدود،می تواند قسمتی از سهم الشرکه خود را موقع تشکیل و قسمتی دیگر را بعداَ پرداخت نماید.این امر از این بیان ماده 141 که می گوید،"شریک با مسوولیت محدود،کسی است که مسوولیت او فقط تا میزان سرمایه ای است که در شرکت گذارده یا بایستی بگذارد"،مستفاد می شود.در مورد شریک ضامن باید گفت که ظاهراَ وی باید تمام سهم الشرکه خود را موقع تشکیل شرکت پرداخت نماید،به همان ترتیبی که در شرکت تضامنی عمل می شود.هر چند قانون تجارت بیانی درباره نقد و غیرنقد بودن سهم الشرکه ندارد،ولی می توان گفت که سهم الشرکه ممکن است نقد یا غیرنقد باشد.لازم است که سهم الشرکه های غیر نقدی تقویم و تسلیم شود.
مبحث ششم:تشکیل مختلط سهامی
"شرکت مختلط سهامی،شرکتی است که در تحت اسم مخصوصی،بین یک عده شرکای سهامی و یک یا چند نفر شریک ضامن،تشکیل می شود".
شرکت مختلط سهامی حداقل باید از چهار شریک،که دست کم یکی از آن ها شریک ضامن باشد،تشکیل شود.زیرا هر شرکت سهامی باید دارای هیات نظاری مرکب از سه عضو که از بین شرکاء انتخاب می شوند،باشد و مدیریت شرکت بر عهده شریک ضامن است که می تواند کسی را به سمت مدیریت تعیین کند یا شخصاَ متصدی آن شود.(هیات نظار بازرسی شرکت را بر عهده دارد و لذا مدیریت شرکت با عضویت در آن،مانعه الجمع خواهد بود).
تشکیل شرکت:
شرکت مختلط سهامی،باید دارای شرکت نامه و اساسنامه باشد.طبق ماده 176 قانون تجارت،برخی مقررات مربوط به تشکیل شرکت های سهامی سابق،باید در تشکیل شرکت مختلط سهامی مراعات شود.با التفات به مقررات مزبور از جمله انجام امور ذیل،برای تشکیل شرکت مختلط سهامی لازم است.
پرداخت تمام سرمایه نقدی شریک یا شرکای ضامن،تعهد تمام سرمایه شرکای سهامدار و پرداخت نقدی لازم یک سوم آن-تقویم و تحویل تمام آورده های غیرنقدی مربوط به شریک یا شرکای ضامن و شرکای سهامدار و تعیین قیمت هر یک از آن ها به تفکیک-تصویب قیمت آورده های غیرنقدی به وسیله مجمع عمومی موسس.