نحوه اجرای چک از طریق ثبت

چک از اوراق تجاری معتبری است که تحت پشتیبانی مواد مصرحه قانونی و از اعتباری قوی همچون اسکناس برخوردار است. ثبت شرکتها شخصی که مبادرت به صدور چک می نماید، مانند آن است که اسکناس در اختیار دیگران قرار می دهد و اگر از پشتوانه مالی یا اعتبار بانکی در بانک خود برخوردار نباشد، لامحاله خود را مواجه با قانون قرار می دهد . چک در دست طلبکار خود حکم اسکناس را دارد و اگر بلامحل باشد مثل این است که بدهکار اسکناس را در اختیار وی قرار داده ولی با تمهیدی اجازه استفاده و خرج کردن را از او سلب نموده است. بنابراین صادر کننده چک ابتدا باید به تامین مبلغ آن بیندیشد و در صورت عدم احتمال تامین مبلغ چک ، از صدور آن جداَ خودداری نماید، زیرا در این صورت عدم پرداخت به موقع چک با قوانین منسجم و جامعی مواجه خواهد شد که خلاصی از آن فقط با پرداخت عین مبلغ مورد تعهد میسر است و لاغیر.

• تعریف چک

چک نوشته ای است که به موجب آن صادر کننده آن وجوهی را که در نزد محال علیه دارد کلاَ یا بعضاَ مسترد یا به دیگری واگذار می نماید. بنابراین چک سند انتقال است. در هر چک حداقل سه نفر وجود دارند. صادر کننده چک ، کسی که چک بر عهده او صادر می شود و کسی که چک برای او صادر می شود. بنابراین کسی که چک صادر می کند وجهی نزد کسی دارد که به او دستور می دهد تمام آن وجه یا قسمتی از آن را به دارنده چک بپردازد. چک می تواند در وجه خود صادرکننده باشد، در آن صورت دو نفر در چک نقش دارند.

• انواع چک

در ماده 1 قانون اصلاح موادی از قانون چک مصوب 1372 که عیناَ در اصلاحیه سال 1382 تنفیذ گردیده، انواع چک به شرح ذیل محدود و تعریف شده است :
1. چک عادی
چکی است که اشخاص عهده بانک ها به حساب جاری خود صادر می کنند و دارنده آن تضمینی جز اعتبار صادرکننده آن ندارد.
2. چک تایید شده
چکی است که اشخاص عهده بانک ها به حساب جاری خود صادر می نمایند و توسط بانک محال علیه پرداخت وحه آن تایید می شود.
3. چک تضمین شده
چکی است که توسط بانک به عهده همان بانک به درخواست مشتری صادر و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می شود.
4. چک مسافرتی
چکی است که توسط بانک صادر و وجه آن در هر یک از شعب آن بانک توسط نمایندگان و کارگزاران آن پرداخت می گردد.

• انواع اقدامات علیه صادر کننده چک بلامحل

1. درخواست صدور اجراییه از اجرای ثبت
2. تعقیب جزایی
3. تعقیب حقوقی
1. درخواست صدور اجراییه از اجرای ثبت
چون چک از نظر قانون در حکم سند لازم الاجراست، دارنده چک در صورت مواجه با برگشت چک به علت نبودن محل یا کافی نبودن محل یا به هر علت دیگر، می تواند با صدور اجراییه ( آیین نامه های مربوط به اجرای اسناد رسمی ) از طریق دایره اجرای ثبت اسناد محل بانک، مبادرت به دریافت طلب خود نماید.
از شرایط صدور اجراییه این است که بانک در ایران تاسیس شده باشد یا شعبه ای در خارج از کشور داشته باشد، دارنده چک در موعد مقرر برای وصول چک به بانک مراجعه کرده باشد، نمونه امضاهای موجود در بانک با امضای روی چک مطابق باشد و گواهینامه عدم پرداخت از جانب بانک محال علیه صادر شده باشد. اگر دارنده چک درخواست کند بانک مکلف است موجودی حساب را به وی پرداخت و از وی در ظهر چک صادر می شود و بانک نیز مشخصات و هویت صادر کننده چک را همراه با نشانی وی کتباَ به دارنده چک تسلیم می نماید. سپس دارنده چک را همراه با نشانی وی کتباَ به دارنده چک تسلیم می نماید. سپس دارنده چک درخواست صدور اجراییه را تنظیم و تسلیم دایره اجرای ثبت بانک محال علیه به انضمام فتوکپی مصدق گواهینامه عدم پرداخت و عین چک می نماید.
تذکر:
در صورتی که صادر کننده چک یا وکیل یا نماینده او ( یعنی تنها کسانی که می توان علیه آن ها اجراییه صادر کرد و ظهرنویس شامل این موضوع نمی شود ) فوت نماید اجراییه موقوف نمی گردد و علیه اموال باقی مانده از متوفی و وراث وی صادر می شود.
ضمناَ فقط اقامه دعوی مشمول مرور زمان می شود و صدور اجراییه از طریق مراجع ثبتی شامل مرور زمان نیست. بنابراین در صورت شامل شدن مرور زمان در موارد جزایی و تجاری یا مدنی، دارنده چک بدون محل اختیار تام دارد از طریق درخواست صدور اجراییه، اقدام به استیفای حق خود نماید و این نقاط قوت این نوع اقدام نسبت به انواع دیگر است ؛ زیرا در صورت فوت صادر کننده چک اقدام جزایی موقوف می گردد.

• مدارک لازم برای درخواست اجراء :

به موجب قسمت اخیر ماده 245 آیین نامه اجرای مفاد اسناد لازم الاجرا و طرز رسیدگی به شکایت از عملیات اجرایی، برای صدور اجراییه در مورد چک باید اوراق ذیل به ثبت محل تسلیم شود :
الف ) درخواست نامه چاپی طبق نمونه موجود در ثبت
ب) اصل و فتوکپی چک و برگشتی آن
همچنین برای اقدام از طریق اجرای ثبت مطابقت امضای صادرکننده با نمونه آن در بانک الزامی می باشد.
2. تعقیب جزایی
برابر ماده 10 قانون صدور چک مصوب تیرماه 1355 و اصلاحیه آبان 1372، شرایطی که دارنده چک بلامحل برای تعقیب جزایی صادر کننده باید رعایت کند به شرح ذیل است :
1.2 مراجعه به بانک حداکثر تا شش ماه از تاریخ صدور چک
2.2 اخذ گواهینامه عدم پرداخت از بانک
2.3 اقامه دعوی به دادگاه ( به همراه اصل چک و فتوکپی مصدق پشت و روی آن و گواهینامه عدم پرداخت ) حداکثر تا شش ماه پس از اخذ گواهینامه عدم پرداخت از بانک
در این صورت صادر کننده چک ملزم به سپردن معادل وجه چک یا کسری موجودی در دادگاه می باشد، ولو اینکه ادعای جعل یا سرقت و یا گم شدن چک و یا تحصیل آن از طریق ارتکاب کلاهبرداری یا خیانت در امانت بنماید.
طبق ماده 7 قانون اصلاحیه قانون صدور چک مصوب 1382 مجازات صادر کننده چک بلامحل حبس تا حداکثر شش ماه برای چک هایی که کمتر از ده میلیون ریال باشد و یک سال برای چک های بیش از ده میلیون ریال تا پنجاه میلیون ریال و از یک سال تا دو سال برای چک های بیش از پنجاه میلیون ریال می باشد.
مواردی که چک بلامحل قابل تعقیب جزایی نمی باشد :
الف. ظرف شش ماه پس از تاریخ صدور چک، دارنده جهت وصول به بانک مراجعه نکرده باشد.
ب. ظرف شش ماه پس از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت از جانب بانک، دارنده چک درخواست تعقیب جزایی ننموده باشد.
ج. در صورتی که چک بلامحل پس از برگشت به شخص دیگری منتقل شده باشد که در این صورت شخص اخیر حق تعقیب ندارد.
د. در صورتی که صادرکننده چک فوت نماید.
ه. در صورتی که صادر کننده چک قبل از تاریخ شکایت دارنده آن ، وجه آن نقداَ به دارنده چک پرداخت و چک را باطل کرده یا بابت آن رسید دریافت داشته باشد.
و. در صورتی که پس از شکایت، شاکی ترتیب انتقال چک مورد شکایت را به دیگری بدهد نیز تعقیب جزایی متوقف می گردد.
3. تعقیب حقوقی
معمولاَ با گذشت مواعد قانونی جهت تعقیب کیفری، دارنده چک می تواند از طریق اقامه دعوی در محاکم حقوقی نسبت به وصول وجه چک خود اقدام کند. در واقع عدم مراجعه پس از انقضای شش ماه از تاریخ صدور چک به بانک یا عدم شکایت ظرف شش ماه از تاریخ صدور گواهی بانک مبنی بر عدم پرداخت وجه چک، چک را از جنبه جزایی ساقط می کند و دارنده می تواند از طریق حقوقی اقدام کند. برای این کار ذی نفع با تقدیم دادخواست به دادگاه و مدارک دیگر خود خواهان پرداخت وجه چک از صادرکننده می گردد که در صورت حکم دادگاه، صادر کننده مکلف به پرداخت آن خواهد بود.